جرثقیل سقفی چیست؟

جرثقیل سقفی یا Overhead Crane یک سیستم بالابری و جابجایی پیشرفته است که در فضای بالایی سوله یا سالن صنعتی نصب می‌شود و امکان انتقال اجسام سنگین را در سه محور (طول، عرض و ارتفاع) فراهم می‌کند. این جرثقیل‌ها متکی به یک سازه فلزی به نام پل جرثقیل هستند که روی ریل‌هایی در دو طرف سالن حرکت می‌کند. یک کالسکه متحرک (ترولی) روی این پل حرکت کرده و بار را از طریق موتور بالابر (Hoist) بالا و پایین می‌برد. در واقع، جرثقیل سقفی مانند یک جرثقیل درون‌سازه‌ای عمل می‌کند که بدون اشغال فضای کف، عملیات جابجایی را با دقت، ایمنی و سرعت بالا انجام می‌دهد.

اجزای اصلی جرثقیل سقفی

1. پل جرثقیل (Bridge):
سازه‌ی افقی که بین دو ریل سقفی قرار می‌گیرد و ترولی روی آن حرکت می‌کند.
2. ترولی یا کالسکه (Trolley):
واحدی که روی پل حرکت کرده و موتور بالابر روی آن نصب شده است.
3. موتور بالابر (Hoist):
دستگاهی برای بالا و پایین بردن بار، مجهز به قلاب، کابل یا زنجیر.
4. ریل‌های جانبی (Runway Rails):
مسیر حرکت پل جرثقیل که در دو طرف سالن نصب می‌شود.
5. موتور حرکت طولی (End Carriage):
سیستم محرک برای حرکت پل در راستای طول سالن.
6. تابلو برق و سیستم کنترل:
شامل کلیدهای فرمان یا ریموت کنترل برای هدایت حرکات جرثقیل.

7.چرخ‌های انتهایی( End Truck Wheels):

مسئول حرکت پل جرثقیل بر روی ریل‌های طولی نصب‌شده بر سقف یا روی ستون‌ها هستند.

اجزای جانبی یا زیرساختی جرثقیل سقفی

1. شین برق‌رسان (Busbar یا خط برق‌رسانی)

• وظیفه: انتقال پیوسته برق به موتورهای جرثقیل
• انواع: شین بسته، شین باز با جاروبک، کابل فستون
• محل نصب: در امتداد ریل‌های حرکت طولی یا عرضی

2. جاروبک (Current Collector)

• وظیفه: دریافت جریان برق از شین و انتقال آن به تجهیزات متحرک
• به همراه شین استفاده می‌شود و معمولاً روی کالسکه یا بدنه جرثقیل نصب می‌گردد.

3. تابلو برق و کنترل (Electrical Panel)

• شامل کنتاکتورها، فیوزها، PLC، اینورتر و سیستم فرمان
• نقش حیاتی در مدیریت جریان برق، حفاظت از تجهیزات و اجرای دستورات کنترلی دارد.

4. ریموت کنترل یا سیستم کنترل از راه دور

• ابزار اصلی اپراتور برای هدایت حرکت‌ها (بالا/پایین، چپ/راست، جلو/عقب)

• انواع: آویز سیم‌دار، ریموت کنترل بی‌سیم (Wireless)، پنل دستی

5. ضربه‌گیر یا استاپر (End Stop / Buffer)

• در دو انتهای مسیر حرکت جرثقیل یا ترولی نصب می‌شود
• جلوگیری از برخورد شدید سازه‌ها در انتهای مسیر و کاهش ضربه

6. ریل‌های جانبی و تیرهای باربر (Runway Rails & Girders)

• زیرساختی برای حرکت طولی پل جرثقیل

• روی تیرهای I شکل یا تیرآهن‌های تقویت‌شده نصب می‌شوند

7. سیستم روشنایی و هشدار

• شامل چراغ‌های هشدار، بوق هشداردهنده و سنسورهای ایمنی
• افزایش ایمنی محیط کار، به‌ویژه هنگام حرکت جرثقیل

8. سنسورها و تجهیزات حفاظتی

• مثل لیمیت سوئیچ (برای توقف در نقاط خاص)، سنسور ضد برخورد، قطع‌کن خودکار اضافه‌بار

• تضمین عملکرد ایمن و جلوگیری از آسیب به تجهیزات یا اپراتور

کاربردهای جرثقیل سقفی

• جابجایی قطعات سنگین در خطوط تولید
• حمل مواد در کارگاه‌های فلزی، ریخته‌گری و فولاد
• استفاده در صنایع خودروسازی، پتروشیمی، کشتی‌سازی و انبارداری

انواع جرثقیل سقفی و مشخصات آن‌ها

جرثقیل سقفی تک پل

این نوع جرثقیل مناسب بارهای سبک و کاربردهای عمومی بوده و دارای یک تیرک برای حرکت ترولی است. جرثقیل‌های تک پل به دلیل طراحی ساده و هزینه مقرون‌به‌صرفه، در بسیاری از کارخانه‌ها و کارگاه‌های صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین امکان نصب و راه‌اندازی آسان از دیگر مزایای این نوع جرثقیل محسوب می‌شود.

جرثقیل سقفی دو پل

برای حمل بارهای سنگین تر و دهانه های سوله بزرگتر و استفاده در محیط‌های صنعتی با ابعاد بزرگ، جرثقیل دو پل گزینه مناسبی است. این نوع جرثقیل دارای ظرفیت باربری بالاتر و استحکام بیشتر بوده و امکان استفاده در فضاهای با ارتفاع زیاد را فراهم می‌کند. جرثقیل‌های دو پل از پایداری بیشتری برخوردار هستند و به‌ویژه برای شرایط عملیاتی سنگین توصیه می‌شوند.

جرثقیل سقفی آویز و منحنی

جرثقیل‌های سقفی آویز و منحنی به دلیل طراحی خاص خود، مناسب فضاهای محدود و پیچیده هستند. این جرثقیل‌ها به‌صورت معلق از سقف نصب می‌شوند و امکان حرکت در مسیرهای منحنی را نیز فراهم می‌کنند. کاربرد اصلی آن‌ها در خطوط تولید و انبارهای کوچک است که نیاز به جابه‌جایی بارهای سبک به‌صورت دقیق دارند. از ویژگی‌های بارز این نوع جرثقیل‌ها می‌توان به انعطاف‌پذیری بالا در نصب و توانایی پوشش نقاط دور از دسترس اشاره کرد که باعث بهینه‌سازی فضای کار و افزایش بهره‌وری عملیاتی می‌شود.

جرثقیل سقفی بازویی (جیب کرین)

جرثقیل های بازویی یا ستونی از یک ستون ،یک بازو تک پل ، سیستم گردشی و بالابر مونوریل به صورت برقی ، دستی یا بادی تشکیل شده اند . در دو نوع میباشند جرثقیل ستونی و جرثقیل ستونی دیواری جهت استفاده محدود در داخل یا بیرون سالن ساخته می شوند
این جرثقیل ها معمولا جهت فضاهای محدود که امکان استفاده از جرثقیل سقفی و یا مونو ریل وجود ندارد استفاده می گردند و جهت جا به جایی های ایستگاهی و عمدتا در صنایع سبک و کم کار نظیرکارگاه های قطعه سازی و تعمیرگاهی به صورت تمام دستی و برقی استفاده می گردند.

روش‌های تأمین انرژی جرثقیل سقفی

جرثقیل سقفی از طریق روش‌های مختلفی نظیر کابل‌ و سیم بکسل و یا کابل و سی ریل ، و یا سیستم شین برق رسانی تغذیه می‌شود. سیستم خط برق رسانی جرثقیل به دلیل انعطاف بالا و کاهش خرابی‌ها از محبوبیت بالایی برخوردار است. انتخاب روش مناسب بستگی به نوع محیط و نیازهای عملیاتی دارد. استفاده از این سیستم‌ در جهت بهره وری بهینه انرژی ، کاهش توقفات و افزایش راندمان منجر می‌شود.

کلام آخر
جرثقیل سقفی به عنوان یکی از راهکارهای اصلی در جابه‌جایی بارهای سنگین در محیط‌های صنعتی شناخته می‌شود. این تجهیزات با قابلیت‌های بالا در افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌های عملیاتی و بهبود ایمنی محیط کار، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند.

رعایت استانداردهای ایمنی، انتخاب تجهیزات مناسب و برنامه‌ریزی منظم برای نگهداری و سرویس دوره‌ای، از جمله مواردی است که باعث افزایش طول عمر و کارایی جرثقیل سقفی می‌شود. همچنین بهره‌گیری از فناوری‌های نوین مانند سیستم‌های کنترلی هوشمند، ریموت کنترل‌های پیشرفته و سیستم‌های خط برق‌رسانی مدرن، می‌تواند دقت و ایمنی را در عملیات جابجایی بارها بهبود بخشد.

در نهایت، سرمایه‌گذاری در آموزش نیروی انسانی و پیاده‌سازی راهکارهای پیشرفته مدیریت جرثقیل، موجب افزایش کارایی عملیاتی و کاهش خطرات احتمالی خواهد شد.