جرثقیل‌های سقفی به‌عنوان یکی از پرکاربردترین تجهیزات جابه‌جایی در محیط‌های صنعتی، نقش بسیار مهمی در افزایش بهره‌وری، ایمنی و سرعت حمل و نقل داخلی ایفا می‌کنند. عملکرد دقیق و مطمئن این نوع جرثقیل‌ها، وابستگی مستقیمی به کیفیت و هماهنگی ابزارها و اجزای تشکیل‌دهنده آن‌ها دارد.
به معرفی کامل ابزارها و تجهیزات مورد نیاز برای راه‌اندازی و بهره‌برداری از یک جرثقیل سقفی پرداخته می‌شود. از اجزای اصلی مانند ریل، کلگی، بالابر و موتور گرفته تا سیستم‌های برق‌رسانی، کنترل و تجهیزات ایمنی، هر بخش به‌صورت جداگانه بررسی خواهد شد. هدف از این مطلب، ارائه راهنمایی جامع برای فعالان حوزه صنعت، مهندسان و مدیران پروژه‌هایی است که با نصب یا نگهداری جرثقیل‌های سقفی سر و کار دارند.
جرثقیل‌سقفی به‌عنوان یکی از پرکاربردترین تجهیزات جابه‌جایی در محیط‌های صنعتی، نقش بسیار مهمی در افزایش بهره‌وری، ایمنی و سرعت حمل و نقل کالاها و ماشین آلات داخلی ایفا می‌کنند. عملکرد دقیق و مطمئن این نوع جرثقیل‌ها، وابستگی مستقیمی به کیفیت و هماهنگی ابزارها و اجزای تشکیل‌دهنده آن‌ها دارد. در ادامه به بررسی هر کدام از این قطعات جرثقیل سقفی می پردازیم.
اجزای جرثقیل سقفی
1. ریل و تیر حمال (Runway Beam)
سیستم ریل جرثقیل و تیر حمال مسیر حرکت در طول سالن را فراهم می‌کنند. این ریل‌ها بر روی تیرهای حمال نصب می‌شوند که به سازه سوله متصل‌اند. ریل‌ها معمولاً از فولاد مقاوم ساخته شده و باید در برابر سایش و فشار بار مقاومت بالایی داشته باشند.
2. کلگی جرثقیل (End Carriage / End Trucks)
این قطعه در دو سر پل جرثقیل نصب می‌شود و با استفاده از چرخ‌هایچرخ‌های جدنی مخصوص، حرکت افقی جرثقیل بر روی ریل را امکان‌پذیر می‌سازد. کلگی‌ها معمولاً دارای موتور و گیربکس مجزا هستند.
3. پل (Bridge)
پل جرثقیل، سازه‌ای افقی است که بین دو کلگی قرار گرفته و بالابر و یا وینچ جرثقیل روی آن حرکت می‌کند. پل میتواند تک‌پل (Single Girder) یا دوپل (Double Girder) باشد.
4. بالابر یا وینچ (Hoist)
بالابر وظیفه اصلی بالا و پایین بردن بار را برعهده دارد. این قطعه با استفاده از موتور الکتریکی، سیستم کنترل دور ، زنجیر و یا سیستم قرقره‌ای، توان بالایی در جابجایی بارهای سنگین با دقت بالا را دارد.
5. قلاب (Hook)
قلاب نقطه اتصال بین بار و بالابر است. و از فولاد مخصوص با روش فورج ساخته شده و باید دارای ضامن ایمنی از جنس مقاوم باشد تا از سقوط ناگهانی بار جلوگیری نماید.
6. موتورهای حرکتی
برای حرکت طولی و عرضی پل جرثقیل و کالسکه به کار می‌روند. انتخاب نوع و قدرت مناسب موتور بر اساس ظرفیت بار و سرعت حرکت، بسیار مهم بوده و بر کارایی سیستم اثر مستقیم دارد.
7. تابلو برق و سیستم کنترل
کنترل جرثقیل با استفاده از تابلو برق با درایور های مخصوص، ریموت کنترل های صنعتی و یا پندانت سیم‌دار انجام می‌شود. در سیستم‌های پیشرفته، کنترل از راه دور و سیستم‌های خودکار نیز وجود دارد.
8. ریل یا سیم بکسل برق‌رسان (Festoon System)
سیستم ریل و قرقره جرثقیل سقفی، کابل‌های برق و کنترل جرثقیل را به‌صورت ایمن هدایت می‌کند تا در حرکت جرثقیل اختلال ایجاد نشود و از آسیب‌دیدگی کابل جلوگیری شود.این سیستم برای طول های کوتاه و حداکثر 50 متر کاربرد دارد و آمپر های کم تا 100 آمپررا میتواند انتقال دهد .
9. شینه برق رسانی جرثقیل (Trolley Busbar)
شین برق رسانی جایگزین پیشرفته‌تری به جای کابل‌ها میباشد که برق‌رسانی را به‌صورت متمرکز، ایمن و با حداقل افت انرژی انجام می‌دهد.
این شین ها برای انتقال برق با قدرت و آمپر های بالا (تا 2000 آمپر) و مسیر های طولانی حتی تا یک نیز کیلومتر را بکار میرود.
10. جاروبک (Carbon Brush)
جاروبک جرثقیل وظیفه انتقال برق از شینه برق رسانی به جرثقیل و تجهیزات متحرک مانند موتور یا کنترلر را برعهده دارد. کیفیت بالای جاروبک و زغال های مخصوص (متال گرافیت) بکار رفته در آن باعث عمر زیاد آن و کاهش افت ولتاژ و همچنین کاهش خرابی‌های سیستم می‌شود.
.jpg "مهم ترین قطعات در جرثقیل سقفی")
ابزارهای تخصصی نصب‌شده در سیستم‌های جرثقیل سقفی
- تیرهای لیفتینگ (Lifting Beams)
برای بارهایی با شکل نامتقارن یا مرکز ثقل نامتعادل طراحی می‌شوند و در مدل‌های قابل تنظیم نیز موجودند.
جهت جابجایی کویل‌های فلزی و رول‌های صنعتی در محیط کارخانه استفاده می‌شود.
- انبرک‌های بالابر (Lifting Tongs)
برای گرفتن و بلند کردن اجسام خاص، مانند کویل و ورق، سنگ یا قطعات صنعتی با فرم خاص کاربرد دارد.
- بالابر مکشی (Vacuum Lifters)
با استفاده از مکش، صفحات فلزی نازک، شیشه یا چوب را بدون آسیب بلند کرده و جابه‌جا می‌کند.
- چرخاننده‌ها (Rotators)
برای چرخش بار بعد از بلند کردن و تغییر موقعیت فضایی آن نسبت به زمین استفاده می‌شود.
- الکترومگنت‌ها (Electromagnets)
برای بلند کردن ورق‌های فلزی سبک، توری‌ها و قطعات مغناطیسی استفاده می‌شوند.
- قلاب‌های توزین‌دار (Weighing Hooks)
در حین بلند کردن بار، وزن آن را اندازه‌گیری و نمایش می‌دهند.
سیستم‌های ایمنی و کنترلی جرثقیل سقفی
- سنسورهای محدودکننده حرکت طول و عرضی (Limit Switch)
- کلید اضطراری (Emergency Stop)
- سیستم هشدار صوتی و نوری
- ترمز اضطراری
- کنترل از راه دور با قابلیت نظارت لحظه‌ای
- محدودکننده‌های الکترونیکی هوشمند
نکات مهم در انتخاب ابزار جرثقیل سقفی
- ظرفیت بار و نوع آن، طول مسیر حرکت
- نوع حرکت مورد نیاز (طولی، عرضی، عمودی)
- شرایط محیطی (رطوبت، گرد و غبار، حرارت)
- هماهنگی فنی قطعات
- برند و کیفیت تجهیزات
- دسترسی آسان به خدمات و قطعات یدکی
- گارانتی و وارانتی تامین کننده
نکات کلیدی در نگهداری و تعمیرات
1. بازدیدهای منظم ماهانه یا فصلی برای بررسی سلامت قطعات
2. روانکاری قطعات متحرک مانند چرخ‌ها، یاتاقان‌ها و قلاب
3. بررسی سیم بکسل یا زنجیر بالابر از نظر خوردگی و پارگی
4. تست دوره‌ای تجهیزات ایمنی
5. کنترل سیستم برق‌رسانی و اتصالات
6. ثبت دقیق سوابق تعمیرات و نگهداری
جمع‌بندی
جرثقیل سقفی، یکی از حیاتی‌ترین تجهیزات در محیط‌های صنعتی است که استفاده درست از ابزارهای استاندارد، تخصصی و ایمن در آن نقش تعیین‌کننده‌ای در افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه و پیشگیری از خطرات دارد.
با شناخت کامل اجزای جرثقیل سقفی و رعایت اصول انتخاب، نصب و نگهداری تجهیزات، می‌توان از این سیستم به‌عنوان ابزاری قابل‌اطمینان برای سال‌ها بهره‌برداری مؤثر و بدون توقف استفاده کرد.
منبع: www.airpes.com